De EU: een ingewikkeld, maar vreedzaam strijdtoneel

Europa-debat   9 november 2004

De EU en Bush/Irak

De keuze van de meerderheid van de Amerikaanse kiezers voor Bush (van herverkiezing is eigenlijk geen sprake, want vier jaar geleden kozen de Amerikanen in meerderheid voor Gore) maakt de internationale politiek er niet makkelijker op. Bush negeert de VN, maakt het Internationaal Strafhof in Den Haag belachelijk, ziet als Texaanse olieboer niets in het Kyoto-verdrag en negeert de Geneefse oorlogsconventie. Om nog maar te zwijgen van het internationaal terugdringen van allerlei wapentuig, waarbij Bush meent dat hij elke afspraak kan schenden. De oorlog in Irak van de VS, het VK en enkele meelopers, waaronder Nederland, was en blijft een splijtzwam in de Europese Unie. De oorlog tegen terrorisme heeft alleen maar het terrorisme aangewakkerd: in Irak is het speelveld voor islamitisch terrorisme ruimer dan ooit, terwijl Bin Laden vanuit zijn grot ongestoord videobrieven de wereld in blijft sturen.

Wat is de positie van de Europese Unie in deze internationale puinhoop? Het antwoord is pijnlijk voor de EU-believers: die positie is er niet. De EU is verdeeld tot op het bot en ook het Nederlandse voorzitterschap heeft daar helemaal niets aan kunnen veranderen. Dat is ook niet zo verwonderlijk. Nederland is onderdeel van de coalitie in Irak; de coalitie waar Bush in zijn verkiezingscampagne zo graag naar verwees als bewijs voor zijn internationale steun. Je kunt onmogelijk tegelijkertijd deel van het probleem én van de oplossing willen zijn. Toch blijf ik nieuwsgierig naar de feitelijke inspanningen die Nederland als voorzitter heeft verricht  om de verdeelde EU in de Irak-kwestie meer op één lijn te krijgen –en op welke lijn dat dan zou zijn.

De oorlog tussen Israël en Palestina is een van de belangrijkste oorzaken van de internationale spanningen. Ook dit conflict heeft Bush niet dichterbij een oplossing gebracht; integendeel. Israël gaat zijn gang en danst nu al op het graf van Arafat. Wat houdt ‘de solidariteit met het Palestijnse volk’ concreet in, die minister Bot verleden week heeft uitgesproken? En houdt die solidariteit ook in dat Nederland er bij aandringt om enig respect op te brengen voor de gerechtvaardigde wens v.w.b. de plek van het graf van Arafat?

De uitbreiding van de EU

De uitbreiding van de Europese Unie is een andere kwestie die de gemoederen blijft bezig houden. Staatssecretaris Nicolaï was enkele weken geleden in Roemenië op bezoek. Kwam vrij positief terug, al lijkt op cruciale onderdelen nog dat er behoorlijk wat moet veranderen, vooral m.b.t. de afhankelijkheid van de rechterlijke macht, het intimideren van journalisten, het gebruik van geweld op politiebureau’s en de ver doorgewoekerde corruptie. Het jaarrapport van A.I. (jaarboek 2004 over 2003) liegt er niet om.

De Europese Commissie heeft op 6 oktober een ‘strategy paper’ gepubliceerd, waarin de verdere strategie m.b.t. de toetreding van Bulgarije en Roemenië wordt uiteengezet. Ook dit rapport is kritisch, maar ziet een voortdurende verbetering van de situatie in Roemenië. Spoort dit met de bevindingen en conclusies van de staatssecretaris na zijn bezoek? Het rapport van de Commissie gaat uit van een zo vroeg mogelijke ondertekening van het Toetredingsverdrag in 2005 en een lidmaatschap in 2007. Wat is de opstelling van de regering als dit in december tijdens de Europese top aan de orde komt?

Turkije: Nog veel obstakels te overwinnen door de Turken. Toetreding Turkije niet mogelijk zonder EU-grondwet, aldus Joshka Fischer. Ziet minister Bot dit ook zo?  De erkenning van de massamoord op de Armenen en een ‘waarheidsvinding’ van de strijd tegen de Koerden is noodzakelijk voor een meer ontspannen omgang met de eigen geschiedenis en een goede relatie met buurlanden cq. substantieel bestanddeel van de eigen bevolking. Is de regering bereid deze elementen in te brengen in de onderhandelingen die gaan komen?

Nederlandse regering steunt het rapport van de Europese Commissie inzake Turkije, en gaat expliciet in op de mogelijkheid van overgangsregelingen cq permanente vrijwaringsclausules voor bijv. (als enige genoemd)  het vrij verkeer van personen (‘een adequaat instrument om eventueel verstorende effecten van de toetreding tot de Unie te verminderen’). M.b.t. met name Polen hebben we die discussie ook al gevoerd. Het druist in tegen alles was in propagandataal over en door de Europese Unie wordt geroepen. Als de Nederlandse regering echt meent dat een vrijwaringsclausule tegen een veronderstelde instroom van Turkse arbeidsmigranten mogelijk is, moet ze tegen toetreding van Turkije zijn.

Maar het publieke, en daarmee het politieke, debat heeft zich verplaatst naar de vraag of Turkije, weliswaar een seculiere staat, maar met een grote Islam-bevolking, deel kan uitmaken van de EU. Tienduizenden pagina’s aan EU-criteria kunnen daar niet tegen op. En geven ook geen uitsluitsel.  De opstelling van GroenLinks is daarin helder.Wie gelooft in dialoog, wederzijde beïnvloeding en multiculturaliteit binnen de onwrikbare kaders van de democratische rechtstaat, democratie en mensenrechten, kan ja zeggen tegen het Turks lidmaatschap. En dat doen wij dus. Als uiteraard voldaan is aan de ‘normale’ criteria. Het voorbeeld dat van Turkije kan uitgaan naar de rest van de Islamitische wereld, is van grote waarde.

Kroatië: niet overtuigd van de duurzaamheid van democratie, mensenrechten en rechtstaat. Daarvoor is de periode Tudjman nog tekort geleden.  De pre-toetredingsstrategie die de Commissie voorstelt lijkt adequaat.

Euroscepsis

Euroscepsis blijft, al was er terechte, positieve opwinding over de rol die het EP heeft gespeeld t.a.v. de nieuwe commissie. De naderende val van Rocco Buttiglione deed wel even de stoel van commissaris Kroes wankelen, maar uiteindelijk mocht ze blijven zitten. GroenLinks vond het wel jammer dat Balkenende zijn grote vriend Berlusconi niet een handje hielp door Kroes in de aanbieding te doen! Zo leert men in nood zijn vrienden kennen. Toch is haar positie verzwakt en haar geloofwaardigheid ook buiten GroenLinkse kringen verder aangetast. Minister van Ardenne had gelijk dat deze Italiaan ongeschikt was als Eurocommissaris. Deelt de minister nu achteraf deze beoordeling of vindt hij dat Barroso zijn rug recht had moeten houden in het Europees Parlement?

Nederland maakt zich als voorzitter zorgen over het imago van de EU – en heeft daar vorige maand in Amsterdam ook een conferentie over georganiseerd. Het was ook geagendeerd voor de Europese top van afgelopen week. Wat heeft dat opgeleverd?

GroenLinks pleit voor een realistische benadering van het project dat Europese Unie heeft. In ieder (individu, partij of staat) huist onderhand twee zielen: die van de scepticus en die van de optimist.  De optimist: vrede en welvaart binnen de grenzen van de EU zijn –in historisch perspectief geplaatst- ontegenzeggelijk verworvenheden.  De scepticus zal daar ogenblikkelijk aan toevoegen dat de armoe en oorlog over de grenzen van Europa daar dan toch wel mede het gevolg van zijn. De optimist wijst op de verworvenheden van democratie en mensenrechten van nieuwe toetreders: van Spanje, Portugal en Griekenland tot Slowakije en Hongarije. De scepticus ziet de overwinning van de vrije markt economie die op een andere manier slachtoffers maakt.

Weg met gezwollen taalgebruik, waarvan de pre-ambule bij de grondwet wel het meest uitgesproken voorbeeld is.

Een realistische benadering, die aansluit bij het beeld wat de bevolking terecht heeft van de EU: een ingewikkeld, maar vreedzaam strijdtoneel met botsende belangen: ideologisch, nationaal, politiek, economisch, cultureel, maar ingekaderd door democratische rechtstaat, democratie en mensenrechten.