Kiezen op Afstand

Betreft: inbreng voor het verslag van wetsvoorstel 28 664: Tijdelijke regels terzake van experimenten in het kader van het project ‘Kiezen op Afstand’

De GroenLinks-fractie heeft met belangstelling kennis genomen van het wetsvoorstel dat beoogt de wettelijke basis te scheppen voor een experiment dat als doel heeft: drempelverlaging voor deelname aan verkiezingen.

Terecht is er bij de behandeling van dit wetsvoorstel door en in de Tweede Kamer stil gestaan bij vier belangrijke elementen die bij stemmen van belang zijn: betrouwbaarheid, zorgvuldigheid, vrijheid van stemmen en het geheime karakter van de stemming.

De regering is in haar schriftelijke en mondelinge toelichting daar uiteraard uitvoerig op ingegaan. Wat wij echter hebben gemist zijn kwantificeerbare criteria op grond waarvan na het experiment bekeken kan worden hoe de resultaten zich verhouden tot de vier genoemde, belangrijke elementen. Zo wordt in de wet (artikel 2 lid 2a en b) gesproken over voldoende waarborgen. Hoe wordt  -vooraf- dit ‘voldoende’ beoordeeld?  Wanneer acht de regering het experiment voldoende geslaagd om met een wijziging van de Kieswet te komen, waarin het Kiezen op Afstand een wettelijke basis krijgt?

Zo krijgen kiezers die per telefoon of computer willen stemmen een stemcode en kandidaatcode aangereikt en alleen de juiste combinatie van deze twee varianten met een door de kiezer uitgekozen wachtwoord levert een geldige stem op. Worden de beide codes in één brief aan de kiezer meegedeeld? Kan de kiezer het wachtwoord of de codes nog achterhalen als deze vergeten cq. verloren zijn? Zo ja, hoe gaat dat dan?

Wordt bij het vaststellen van de uitslag de op afstand, via computer of telefoon, uitgebrachte stem geteld in het kiesdistrict waar de kiezer woont?

Op grond van welke criteria zijn de inmiddels bekend geworden vier gemeenten die meedoen met het beoogde experiment bij de Europese Verkiezingen van 2004, uitverkoren?

Bij de behandeling van het wetsvoorstel in de Tweede Kamer zegde de minister toe ‘in de komende maanden’ te kijken of, in het geval van een referendum over de Europese grondwet, het mogelijk is om ook hierover elektronisch op afstand te stemmen, indien dit referendum tegelijk met de Europese Verkiezingen wordt gehouden. Nu ook de Raad van State een positief advies heeft uitgebracht komt wordt deze mogelijkheid steeds reëler: is er inmiddels sprake van een voortschrijdend inzicht?

Er is inmiddels sinds enkele verkiezingen een andere drempelverlagende maatregel genomen: langere openingstijden van stembureau’s. Is er inmiddels enig inzicht in het verband tussen opkomst(stijging) en langere openingstijden van stembureau’s? 

Sceptici over dit wetsvoorstel (daartoe rekent GroenLinks zich overigens niet) wijzen op de risico’s die gelopen worden. Hoewel het natuurlijk van belang is deze geenszins te bagatelliseren, is het toch ook van belang te wijzen op de huidige stemprocedures, die zoals de geschiedenis leert, geenszins waterdicht is. Kan de regering meedelen hoeveel onregelmatigheden er sinds 1990 zijn geconstateerd in stembureau’s m.b.t. het stemmen bij volmacht, het in vrijheid uitbrengen van de stem, het in het geheim uitbrengen van de stem en m.b.t. het verspreiden van de oproepkaarten?

In het kader van waarnemersmissies gaan ook Kamerleden regelmatig als waarnemer naar verkiezingen in die delen van de wereld waar het democratisch verkiezingsproces nog te wankel in de schoenen staat. Toch kan het leereffect soms in tegengestelde richting gaat. Zo valt het leden van onze fractie op dat in veel van dergelijke landen het stembureau een gezellige lokatie is, waar mensen even kunnen zitten, een drankje kunnen nemen enz. Dit in tegenstelling tot ons land waar het stembureau meestal is ondergebracht in een gymnastieklokaal, waar een serene, anderen zullen zeggen macabere, sfeer heerst en waar iedereen zo snel mogelijk weer vandaan gaat. Als verkiezingen een feestdag van de democratie zijn, verdient het dan geen aanbeveling om dit karakter meer tot uitdrukking te brengen in bijv. de stembureau’s en andere maatregelen die enerzijds het feestelijke karakter benadrukken en anderzijds de gang naar de stembus vergemakkelijken, zoals het houden van verkiezingen op een dag dat de meeste kiezers vrij zijn?

Wat zijn de resultaten cq. conclusies  van de proef die het ministerie van BZK in augustus 2003 heeft gehouden met het kiezen uit het buitenland?

Hoe verhoudt zich het stemmen via computer of telefoon tot die bepaling in de grondwet (art. 53) die een geheime stemming garandeert? Welke waarborgen ziet de regering in het onderhavige wetsvoorstel voor de feitelijke realisering van deze grondwetsbepaling? Maakt het stemmen via de computer de kans niet groter op het zogenaamde family-voting, waarbij over de schouder wordt meegekeken bij het uitbrengen van de stem?  Is de regering het met ons eens dat het verplaatsen van het stemmen van het publieke (stemhokje) naar het private domein (de computer) de controle op naleving van dit grondwetsartikel ten principale onmogelijk maakt?

In vakkringen in de Verenigde Staten (zie bijv. de website (www.notablesoftware.com) en Nederland (zie bijv. de website (www.epn.net en het persbericht van 17 juni jl van EPN, ‘voorgenomen experiment met internetstemmen gevaarlijk’  wordt driftig gediscussieerd over de onvolkomenheden van internet als digitaal stembureau. Zo kunnen hackers beveiligde sites openbreken, virussen het net opsturen die het stemmen beïnvloeden, providers websites uit de lucht halen, het internet platgelegd worden enz. Anders dan het stembiljet en het potlood, dan wel de stemmachine, is internet een open systeem met alle gevolgen van dien. Erkent de regering dat deze risico’s reëel zijn en dat een geslaagd experiment niet hoeft te betekenen dat bij een volgende gelegenheid deze risico’s op kunnen duiken?