Bezoek aan de bedreigde Donaudelta

Eind oktober 2004 bezocht ik de Donaudelta in Roemenië als rapporteur van de Raad van Europa over bedreigde rivierdelta’s in Europa. De Donaudelta, een van de mooiste natuurgebieden en zeer rijk aan flora en fauna, wordt volgens velen bedreigd door plannen van Oekraïne om een tweede, bevaarbare route in de Donaudelta te realiseren. Deze route gaat via de noordelijke tak van de Donau, de Chilia. Het uitgraven van deze route, waarbij zeer veel vervuilde grond vrijkomt die in de Zwarte Zee wordt gedumpt, zou de ecologische kwaliteit van de Donau ernstig aantasten.

Woensdag 27 oktober 2004

Het vliegtuig vertrekt op tijd van Schiphol. Het is zomers weer in Boekarest: een drukke stad met brede boulevards, vol met auto's, grote gebouwen, afwisselend vervallen en opgeknapt. Op naar het hotel, inchecken en snel even een rondje lopen om de sfeer te proeven. Er zijn veel jongeren op straat, want tegenover het hotel is de economische faculteit. Bij de deur worden gratis bijbels uitgedeeld.

Ik word begeleid door een heuse Roemeense staf van maar liefst zes mensen, plus drie auto’s met chauffeur. Op naar het ministerie van Buitenlandse Zaken. In de gang wachten journalisten me al op, maar veel heb ik ze nog niet te zeggen. Zaterdag, na mijn bezoek aan de Donaudelta is er meer te halen. Ik spreek met staatssecretaris Bogdan Aurescu, de Roemeense Nicolaï. Hij oogt slim, spreekt snel en uitstekend Engels sprekend en is prima op de hoogte van allerlei internationale verdragen waar Oekraïne zich niet aan houdt. Het gesprek vindt plaats in een opgedirkte zaal, met geschilderde portretten van ministers van Buitenlandse Zaken. Wel van vòòr de communistische tijd. Kopje koffie, glaasje water.

Door de drukke avondspits naar Ministerie van Milieu, vlak bij het enorme parlementsgebouw,. In een donkere, gelambriseerde kamer spreek ik met twee hoge ambtenaren, waar tolk Carmen wel bij nodig is. De minister is in het buitenland. Ik krijg veel informatie uit over de ecologische waarde van de Donaudelta.

Onder politiebegeleiding met sirenes naar het hotel, waar een diner, wordt aangeboden door Ioan Oltean, voorzitter van de milieucommissie van het Roemeense parlement en oud-minister van Milieu. Ook de staatssecretaris schuift aan, en Roemeense collega's uit de Raad van Europa, zoals de leuke  Cliveti en de geestige Coifan. Ook de Nederlandse ambassadeur is uitgenodigd, die is niet in Boekarest vandaag, maar wel de tweede vrouw van de ambassade.  Vriendelijke woorden van de gastheer die uiteraard hoopt dat ik een positief rapport voor de Roemenen schrijf. Ik antwoord dat ik van GroenLinks ben dus het milieu wel zie zitten. Bovendien uit Nederland: één grote delta, waar ook strijd wordt geleverd tussen ecologie en economie. Geanimeerde gesprekken, niet formeel.

Terug in mijn hotelkamer zap ik even het aanbod aan TV-kanalen af en blijf hangen bij de Turkse CNN waar Joost Lagendijk, GroenLinks europarlementariër, wordt geïnterviewd. Hij is rapporteur voor het Europarlement inzake de Turkse toetreding en is wereldberoemd in dat land, waar hij met zijn grijze, kalende kop ongetwijfeld steeds meer gezag  als wijze man krijgt. Ineens een lichte schok, het hele gebouw trilt. Ik kijk naar buiten, geen sirenes of zenuwachtig naar buiten rennende mensen. Was het nou een aardbeving of niet?

Donderdag 28 oktober 2004

Om half negen rijden we weg. De eerste vraag gaat over de aardbeving, vijf op de schaal van Richter, die in grote delen van Roemenië voelbaar was. Het episch centrum lag 150 km ten noorden van Boekarest: er zijn gelukkig geen slachtoffers. Het konvooi gaat op weg naar Tulcea, zo'n 290 km ten noordoosten van Boekarest, aan het begin van de Donau-delta. Het duurt zo'n drie kwartier voor we de stad uit zijn. Drukke, brede wegen met flatblokken veranderen in een chaotische uitvalsweg omlijst door een potpourri van hele en halfvoltooide bedrijfsgebouwen om uiteindelijk  op te gaan in een tweebaans asfaltweg door weids laagland. Paard-en-wagens, fietsers, honden, ganzen, voetgangers en ook auto's  in alle soorten en maten vormen het verkeer. We passeren armoedige dorpen, reeksen alleenstaande huizen met houten omheiningen. Na 180 km passeren  we een machtig brede Donau. Vanaf hier wordt het landschap wat heuvelachtiger, zonder ooit spectaculair te zijn. Maïsvelden tot aan de horizon. Het is oogsttijd. Met handkarren, ezels, paard-en-wagens en kleine vrachtwagens wordt het goudgele gewas vervoerd.

In Tulcea is het hoofdkwartier van de Danube Delta Biosphere Reserve gevestigd, de beheerder van de delta. We worden op de stoep opgewacht door de gouverneur van het reservaat Virgil Munteanu, een door de regering benoemde functionaris, en dus lid van de sociaal-democratische partij, want sommige dingen veranderen nooit in Roemenië, zoals iemand in het gezelschap opmerkt. De gouverneur houdt een weinig opwindende, maar informatieve powerpointpresentatie over de Delta en de bedreigende plannen van de Oekraïense buren. Daarna een uitgebreide lunch in het Delta-restaurant met uitzicht op de Donau, de ruggengraat van Europa, zoals de Roemenen haar graag noemen.

Dan, eindelijk, is het zover. Na nog even een kort radio-interview te hebben gegeven varen we de Donau op, de delta in. Eerst nog langs de stad, met uiteenlopende havenactiviteiten, maar al snel langs eilanden, oeverbegroeiingen, bomen met vogelnesten, sportvissers en huisjes van de Lippowanen. Deze vissers met hun aartsvaderlijke baarden, ontvluchtten in de 18^de eeuw om godsdienstredenen Rusland en streken o.a. in de Donaudelta neer.

Onze bestemming is hotel Cormoran, eenzaam en stil gelegen aan een zij-arm van de zuidelijkste tak van de Donau, de St. Gheorge. We worden verwelkomd met een pittige schnaps. 's Avonds een geanimeerd diner, waarbij de gouverneur loskomt: hij heeft goede contacten met de beheerders van de Biesbosch, hielp een heuse demonstratie op de been door een verbod op de jacht van eenden en ganzen in de Delta aan te kondigen en kapittelt een artikel uit het NRC van enkele maanden geleden, waarin een totaal verkeerd beeld van het conflict tussen Roemenië en de Oekraïne wordt geschetst.

Vrijdag 29 oktober

Met twee snelle boten gaan we verder de delta in. We varen over uitgestrekte meren, smalle sloten en weidse rivierarmen en passeren sportvissers, maar vooral Lippowanen, die met hun smalle, zwartgeteerde roeiboten de delta doorkruizen, op jacht naar vis. Regelmatig verblijven ze op een stille plek tussen de bomen, met een schuilhut van klei en riet. Daar blijven ze dan een dag of vier, om daarna weer voor een paar dagen naar hun dorp terug te keren. Af en toe zie je ook paarden of koeien op de smalle stroken in het water, meestal vlak bij dorp. Die dorpen bestaan hoofdzakelijk uit simpele huizen van hout of klei met rieten daken, want riet groeit hier volop. De dorpen liggen geïsoleerd; auto's zijn onbekend in de delta, alles gaat per boot en op het land per fiets of lopend.

Hoewel het al eind oktober is zijn er nog volop vogels te zien: aalscholvers, zwanen, eenden, en zelfs enkele achtergebleven pelikanen. De delta is beroemd om zijn kolonie van witte pelikanen, die hier jaarlijks in het voorjaar neer strijkt. Af en toe is er ook een simpel kruis op de wal, markering van de plek waar een visser, soms dronken, uit zijn boot viel en niet meer boven kwam. We komen op de Sulina, de middelste en enige bevaarbare verbinding door de delta met de Zwarte Zee. Vandaar verder noordwaarts door onveranderlijk spectaculair wetland naar de noordelijkste arm van de Donau, de Chilia, de grens tussen Roemenië en de Oekraïene. We zien de baggerwerkzaamheden in Oekraïense wateren, die volgens de Roemenen passen in de plannen om de Chilia bevaarbaar te maken,  wat zo schadelijk zou zijn voor de delta als uniek wetland. We varen door tot Periprava, het laatste, zeer geïsoleerd gelegen dorp in de Delta. Een ondernemende Roemeen heeft hier een visserspension gebouwd. We worden gastvrij ontvangen. Een Lippowaanse visser vertelt emotioneel over de provocerende praktijken van de Oekraïeners, die hen het vissen steeds moeilijker maken, terwijl de visvangst hun enige bron van inkomsten is. De gepassioneerde pensioneigenaar ziet veel in de ontwikkeling van eco-toerisme. En is fel op de Oekraïeners, die hij ervan verdenkt uitgerekend op deze stille, van god-verlaten plek, samen met de Russen het NAVO-land Roemenië te provoceren. De visrijke lunch, uiteraard met een royale portie kaviaar, smaakt uitstekend.

Via een deels dezelfde, maar kortere route varen we terug naar hotel Cormoran, waar het ’s avonds heel gezellig wordt. Zeker als een  bekende, maar door de autoriteiten gevreesde Roemeense journalist aanschuift. De Donaudelta, de Roemeense politiek, de kwaliteit van de restaurants in Boekarest, voetbal en muziek: bijna niets blijft onbesproken.

Zaterdag 30 oktober

Terug met de boot naar Tulcea. Het is weekend dus langs de oever zijn regelmatig families neergestreken. Pa is aan het vissen en ma maakt het vuur klaar. Eenmaal in Tulcea aangekomen wacht nog een druk programma. Eerst naar het Donau-instituut, dat de wetenschappelijke informatie levert voor het werk van het Donau-reservaat. De beide directeuren ontvangen ons enthousiast en verpakken hun serieuze informatie in een -onbedoeld- komisch nummer, waarin de één in het Engels de slecht vormgegeven powerpointpresentatie toelicht, terwijl de ander tegelijkertijd met allerlei rapporten zwaait en daar in het Roemeens commentaar bij levert. Daarna is er een gesprek met twee vertegenwoordigers van de Vakbond van vissers, iemand van een actiegroep die voor het behoud van de Donaudelta strijdt alsmede een vertegenwoordiger van World Bird Life. Ik had van tevoren gezegd niet alleen met officiële instanties te willen praten, maar ook met NGO's.  En dat was een verademing, want nu kwam ook kritiek op de Roemeense autoriteiten op tafel.  Zoals op de Roemeense regering, die (te) lang zou hebben gewacht, alvorens tot -diplomatieke- actie over te gaan. De vertegenwoordigers van de vissers, de een 'n typische vakbondsbestuurder die gedecideerd het woord voerde - de ander een zwijgzame visser uit St. Georghe, benadrukten de slechte gevolgen voor de visvangst.

Vervolgens een gesprek met de prefect van de regio, een door de regering benoemde functionaris die op last van 'Boekarest' moet toezien op een juist gebruik van wetten en regels in de regio. Een aardige vent, maar veel had hij niet toe te voegen aan de veelheid aan informatie die ik deze dagen heb verorberd.

Daarna was het tijd voor de persconferentie. Er waren zo'n 12 journalisten aanwezig (radio, tv en kranen). Ik vertelde in het kort over mijn ervaringen en indrukken, benadrukte de bijzondere schoonheid van de Donauelta, maar was voorzichtig met al te stellige uitspraken, want de visie van de Oekraïners op de kwestie moest ik nog horen. Maar de journalisten kwamen ook met heel andere vragen. Een kwartier voor de persconferentie was me een internet- bericht in handen gedrukt van een Roemeense krant, met het nieuws dat het CDA donderdag j.l. In de Tweede Kamer een motie ha ingediend om de beslissing over de Roemeense toetreding tot de Europese Unie met drie maanden uit te stellen. Ik antwoord dat ik de discussie natuurlijk niet heb kunnen volgen, maar dat deze motie vooral voor binnenlands gebruik is. Het CDA zit weliswaar in de regering, maar in een coalitie met twee andere partijen. De VVD-minister van Europese Zaken Nicolaï was onlangs nog in Roemenië en was -met de gebruikelijke slagen om de arm- positief over de ontwikkelingen. Dus als de motie al zou worden aangenomen, zou de Nederlandse regering er weinig mee doen, zo hield ik mijn Roemeense gehoor voor.

Om 4 uur was het eindelijk lunchtijd. Daarna de 300 km terug door een donker en mistig Roemenië. Talloze voetgangers, onverlichte fietsers en paard-en-wagens en vaak slecht verlichte auto's, maakten de autorit tot een af en toe adembenemend gebeuren.

Zondag 31 oktober

Vanochtend staan er twee toeristische uitjes op het programma, alvorens naar Amsterdam terug te vliegen. Eerst naar het parlementsgebouw, dat door de megalomane dictator Ceausescu in de jaren '80 is neer gezet op de plek van een oude stadswijk. De dictator heeft de voltooiing niet mee kunnen maken. Toen hij en zijn vouw in 1989 standrechterlijk werden geëxecuteerd, was het 'paleis van het volk voor de helft af. Het is een van de grootste gebouwen ter wereld met zo'n duizend vertrekken. Tientallen rijk versierde zalen, vol met zuilen, marmer, wandkleden en houtwerk. Vele verhalen doen over de bouw de ronde, waarvan de navrantste wel is dat de vrouw van Ceausescu, Elena, regelmatig een kijkje bij bouw kwam nemen en doodleuk verordonneerde dat de aanleg van een majestueuze marmeren trap opnieuw moest, omdat de kleur haar niet beviel. De bezoekers, een paar honderd per dag, zijn hoofdzakelijk buitenlanders. Voor de meeste Roemenen is het gebouw het symbool van een periode die ze liever vergeten.

Daarna naar het Boerenmuseum, dat een mooi collectie iconen-op-glas heeft. Naast andere religieuze prullaria heeft het ook gebruiksvoorwerpen van het platteland en een prachtige, oude houten boerenwoning. In het gebouw was tot 1990 het museum van de Communistische Partij gehuisvest. Dat is niet helemaal weggepoetst. In het souterrain is voor d toiletten een ruimte ingericht met Leninbeelden, Stalinposters en ook een bescheiden foto van Ceausescu. Voor sommige Roemeense bezoekers een reden om niet naar de wc te gaan, zo vertrouwt de conservatrice die mij rondleidt toe.

Klik hier voor mijn rapport 'Protection of European Deltas' dat in juni 2005 is aangenomen.