Bezoek aan de bedreigde Donaudelta in de Oekraïne

Eind maart 2005 bezocht ik de Donaudelta in de Oekraïne als rapporteur van de Raad van Europa over bedreigde rivierdelta’s in Europa. De Donaudelta, een van de mooiste natuurgebieden en zeer rijk aan flora en fauna, wordt volgens velen bedreigd door plannen van Oekraïne om een tweede, bevaarbare route in de Donaudelta te realiseren. Deze route gaat via de noordelijke tak van de Donau, de Chilia. Het uitgraven van deze route, waarbij zeer veel vervuilde grond vrijkomt die in de Zwarte Zee wordt gedumpt, zou de ecologische kwaliteit van de Donau ernstig aantasten. In oktober 2004 bezocht ik het -veel grotere- deel van de Donaudelta dat in Roemenië ligt. 

Woensdag 23 maart 2005

Via Wenen naar Odessa gevlogen, de stad aan de Zwarte Zee, die een magische klank in haar naam draagt. De stad heeft in het centrum een Franse charme omdat aan het eind van de 19de eeuw een Franse gouverneur (Richelieu - familie van) veel heeft laten bouwen. Het strand is nog winters, maar er wordt druk gewandeld en geschaakt. De pier staat op instorten.

Pier in verval  en promenade bij strand

Ik praat met de vice-gouverneur van de regio Odessa en twee chefs van ministeries die betrokken zijn bij het project. De vice-gouverneur, een vriendje van de pas gekozen president Yuchenko, zit er net een paar weken en weet alleen enkele algemeenheden ter tafel te brengen. De beide hoge ambtenaren verdedigen het project, wijzen op de noodzaak van economische ontwikkeling en bagatalliseren die milieugevolgen.

Daarna -in het donker- nog even naar de beroemde marmeren trappen van Odessa, die de verbinding vormen tussen het oude centrum en de haven. Dit was het decor in 1905 van de de opstand der matrozen van de 'Potemkin' tegen het schrikbewind van de Russische Tsaar, vooral bekend geworden door de verfilming van Sergej Eisenstein, grondlegger van de Sovjet-filmkunst.

Donderdag 26 maart 2005

Vroeg op, want we moeten naar de 170 km westelijker gelegen stadje Vilkovo, de hoofdplaats van de Donaudelta in de Oekraïne. We worden deze dag begeleid door kapitein Latypov, directeur van het loodswezen in de Delta en zeer bedreven in het begeleiden van dit soort bezoeken. De autorit is fascinerend. We passeren kleine boerendorpen met drukke markten, armoedige grensovergangen met Moldavië, dat met een teen aan de Zwarte Zee ligt, en uitgestrekte akkers. 

Kapitein Latypov  en de Prut-rivier

Vilkovo dat met waterstromen is doorsneden en daarom goede contacten met Giethoorn onderhoudt, is de vestigingsplaats van de Delta Biosphere Reserve, dat waakt over de ecologische kwaliteit van de Donau Delta. De directeur, Aleksandr Voloskhkevitch windt er geen doekjes om en bekritiseert het uitgraven van het kanaal. Zijn belangrijkste bewaar is dat de Donau steeds zoveel zand aanvoert -en dumpt op de bodem in dit deel van de Delta- dat het onbegonnen werk is om een vaargeul uit te graven. De zes meter die een half jaar geleden is uitgegraven is inmiddels, vier maanden nadat de werkzaamheden zijn gestopt, geslonken tot vier meter. 'Je wint het niet van de natuur' is zijn stelling.

 Kantoor natuurreservaat  en dorpsgezicht Vilkovo

Daarna gaan we naar het kleine gemeentehuis, waar de -direct gekozen- burgemeester me opwacht alsmede enkele vertegenwoordigers van bewonersgroepen en journalisten. In een zaaltje vertel ik wat ik kom doen, luister naar monologen en beantwoord vragen. Er zijn grote zorgen bij de dorpsbewoners, die klagen over de slechte kwaliteit van het water en het omsloten zijn door het natuurreservaat, waardoor er weinig uitbreidingsruimte is.

Golfbreker  en bezoek voor de twee deltawachters

Na de lunch in de keuken van het kantoor van het loodswezen, waar met hypermoderne apparatuur via de satelliet alle scheepsverkeer in de gaten wordt gehouden, gaan we met een snelle boot de delta in. We varen tot de monding in de Zwarte Zee. De graaf werkzaamheden zijn gestopt, dus veel valt er niet te zien. Behalve dan de nog niet afgebouwde golfbreker die een kleine kilometer van de kust ligt. Hoogtepunt is het bezoek aan twee deltawachters van het natuurreservaat die midden in dit ruige wetland een deel van de delta moeten beschermen tegen illegale jagers en vissers worden. Ze wonen in een klein hutje, met veel bier en nog meer verse vis en draaien weekdiensten. 

Uitgebaggerde rivierbodem op de oever  en scheepvaart 

Vrijdag 27 maart 2005

We vertrekken vroeg naar het kleine vliegveld van Odessa.  Boven een steeds meer besneeuwd landschap vliegen we naar de hoofdstad Kiev, een metropool van ruim 4 miljoen inwoners. Daar opnieuw gesprekken, deze keer met parlementariërs, de staatssecretaris van milieu en de voorzitter van de Academie der Wetenschappen. Vooral deze laatste is interessant, omdat de Academie vanaf het begin tegenstander is geweest van het graven van de vaargeul en serieus onderzoek naar alternatieven bepleit. Wij spreken hem tegelijk met de staatssecretaris, die een gematigd voorstander is. Het tekent toch wel de nieuwe verhoudingen in dit land dat een criticasters en een bewindspersoon tezamen een buitenlandse gast ontvangen om vervolgens met elkaar de meningsverschillen op tafel te leggen. 

Ook de parlementariërs die ik spreek zijn nogal kritisch over het project, maar benadrukken dat het vanuit Oekraïens perspectief slechts één van de vele bedreigingen van het milieu is. Daar kun je je iets bij voorstellen want de parlementscommissie die zij vertegenwoordigen heet voluit: 'Commissie van milieubeleid, natuurlijke bronnen, duurzaam gebruik en eliminatie van de gevolgen van de Tsjernobyl-ramp'.

Het centrale stadsplein, Maidan, waar de oranje revolutie begon en eindigt  als koopwaar

De inzet van mijn gesprekken was steeds om mijn Oekraïense gesprekspartners ervan te overtuigen dat zij tegemoet moesten komen aan de verplichtingen die hun land zelf vrijwillig is aangegaan door de ondertekening van een vijftal verdragen en conventies die voorschrijven dat bij dit soort ingrepen de Donaudelta internationaal overleg noodzakelijk is, alsmede een internationaal overeengekomen milieueffectenrapportage. Daar werd meestal instemmend bij geknikt. En verwezen werd naar een internationale conferentie die de Oekraïeners eind mei willen organiseren over de Donaudelta. Op mijn vraag of zij de uitkomsten van deze conferentie zouden accepteren viel vervolgens een ongemakkelijke stilte. 

Klik hier voor mijn rapport 'Protection of European Deltas' dat in juni 2005 is aangenomen.