Het huwelijk: het einde van de monarchie

Met het huwelijk tussen Willem Alexander en Maxima in het vooruitzicht is het leven weer een Oranjebal. Amsterdam wordt tijdelijk veranderd in het tegendeel van een Oranje Vrijstaat. Ik kan mijn gebruikelijke fietsroute langs de Amstel niet gebruiken, want de omgeving van het Amstelhotel is enige dagen een no-go-area. De Europese vorstenhuizen zouden eens geconfronteerd worden met gewone stervelingen! De route van de trouwstoet is een rondje rond de kerk waarbij getracht wordt elke rookbom uit te sluiten. Op alles wat beweegt wordt met videocamera’s geschoten. De bewegingsvrijheid van bewoners wordt aan banden gelegd.

De familie Oranje is niet voor één gat te vangen en streeft strategisch naar goede verstandhoudingen met de progressieve goegemeente, zo willen sommige media ons doen geloven. Voormalig PSP-kamerlid Andrée van Es heeft zich laten strikken om Maxima wegwijs te maken in het zo rijk geschakeerde maatschappelijk middenveld. Haar voorlichting zal ongetwijfeld van betere kwaliteit zijn dan van de voorzitter van het plaatselijke Oranjecomité. De PvdA zou worden gepaaid door Saskia Noorman-Den Uyl uit te nodigen. Maar ook ik kreeg er deze week een in de brievenbus. Het Huis van Oranje zal het toch niet zo bont maken in haar flirt met links dat voornamelijk republikeinse parlementariërs worden uitgenodigd? Ik zal op 2 februari niet naar de Beurs van Berlage gaan. (zie: Brief aan Beatrix) Het uitnodigen van kamerleden onderstreept de staatsrechterlijke betekenis van het huwelijk. En dat is precies de reden waarom ik een half jaar geleden tegen de toestemmingswet heb gestemd. Natuurlijk, Willem Alexander en Maxima trouwen uit pure liefde, dat is mooi en niemand kan daar tegen zijn. Maar met het vragen van die wettelijke toestemming beoogt het huwelijk mede de continuering van de monarchie.

Het valt dus nogal mee met de flirt van het Koningshuis met links. Voor de PvdA is dat ook niet echt nodig. Uit angst voor weglopende kiezers houdt deze partij sluimerende republikeinse sentimenten stijf achter de kiezen. GroenLinks komt in haar verkiezingsprogramma wel voor haar republikeinse gezindheid uit. Maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat een deel van het partijkader de kwestie van de monarchie wegdefinieert als een niet relevant onderwerp.

De vraag is overigens of de Oranjes progressieve welwillendheid verdienen. Tegenover de vermeende progressieve opvattingen van Beatrix zijn andere te plaatsen die het tegendeel lijken aan te tonen. De weerzin tegen ongehuwd samenwonenden, de wintersportvakantie in Oostenrijk vlak nadat de Europese Unie de regeringsdeelname van Haider heftig bekritiseerde en betrekkingen bevroor, de opvattingen over het gebruik van pepperspray, de weerzin tegen de gekozen burgemeester enzovoorts.

Maar is de opvatting van de koningin relevant voor een oordeel over de monarchie? Nee. De koningin, en andere leden van het koninklijk huis, dienen immers geen politieke opvattingen te uiten. De officiële theorie luidt: koninklijke onschendbaarheid en ministeriële verantwoordelijkheid. Als de leden van het koninklijk huis steevast opvattingen verkondigen die de ministers niet voor hun rekening willen nemen is het eind van de monarchie in zicht. Als ze wel alles slikken komt de democratie in gevaar. Onderdanig lakeiengedrag ten aanzien van het koningshuis horen volksvertegenwoordiger niet te hebben. Zij worden immers gekozen om de macht te controleren, niet om haar te dienen. Toch kan worden geconstateerd dat de meeste politici zich schuren tegen de romantische idylle van de oranje magie. De periodieke theevisite aan de koningin wordt gezien als een hoogtepunt in de politieke loopbaan. Van de kennismaking met Willem-Alexander en Maxima is van elk handenschuddend kamerlid een foto gemaakt die hen is toegestuurd en nu menig schoorsteenmantel siert. Dit gedrag, gecombineerd met de pathologische angst voor kiezersverlies, houdt de politiek gevangen in het schijnsel van de kroon. Daar staat tegenover dat de leden van het koningshuis bekneld zitten in het corset van de ministeriële verantwoordelijkheid. Dit maakt hen tot, weliswaar goed betaalde en gehuisveste, maar onmondige burgers. Het elementaire mensenrecht vrijheid van meningsuiting kan hen niet worden gegund.

De kwalificatie van Willem-Alexander in het TV-interview dat het rapport van professor Baud 'een mening' is, is daar het meest recente voorbeeld van. Het is, staatsrechterlijk gezien, een onzinnige opmerking, omdat de kroonprins dwars tegen het regeringsstandpunt in tettert. Baud concludeerde immers in zijn rapport dat het ‘ondenkbaar’ is dat Jorge Zorreguieta ‘niets van de praktijk van de repressie en de mensenrechtensituatie zou hebben geweten’. De regering schreef op 30 maart 2001 aan de Tweede Kamer dat ‘naar de mening van de regering het onderzoek een gedegen en evenwichtig inzicht in de betreffende periode geeft’. Mede op basis van deze door uitgebreid wetenschappelijk onderzoek gestaafde conclusie kwam de regering tot de opvatting dat Zorreguieta niet welkom is. De conclusie van Baud is dus ook de opvatting van de regering. Het leerstuk van de ministeriële verantwoordelijkheid staat met de opmerking van de kroonprins in zijn hemd.

De spanning tussen mondigheid en ministeriële verantwoordelijkheid kan niet eeuwig duren. Nederland zal zich niet kunnen onttrekken aan de wereldwijde tendens die een stelselmatige vermindering van het aantal monarchieën laat zien. Meestal gaat de overgang van monarchie naar republiek schoksgewijs of met een crisissituatie gepaard. In Nederland is dat niet nodig. Het poldermodel is bijna ten grave gedragen, maar moet zich nog één stuiptrekking veroorloven: een in alle redelijkheid af te sluiten deal tussen politiek en koningshuis over de afbouw van de monarchie. De familieleden van Oranje kunnen zich dan als vrije burgers bewegen en de politiek verlost zich zelf van een hoge mate van schijnheiligheid. Want het echte oranjegevoel houdt slechts de harten van een kleine minderheid onder politici warm.

Leo Platvoet

Eerste Kamerlid GroenLinks